W przemyśle elektroenergetycznym i elektrotechnicznym często spotyka się tworzywa w postaci laminatów. Są one stosowane zarówno jako materiał elektroizolacyjny jak i konstrukcyjny. Niejednokrotnie łączą one obie funkcje w urządzeniu.
Postać i budowa
Laminat - to trwałe połączenie dwóch materiałów o różnych właściwościach mechanicznych i technologicznych, nośnika i spoiwa.
Nośnikami mogą być:
Na rynku obecne są również laminaty z różnymi dodatkowymi warstwami funkcjonalnymi np.:
Normalizacja
Podstawową polska normą opisująca typy i wymagania stawiane laminatom technicznym jest PN-EN-60893, natomiast w dokumentacjach spotyka się jeszcze stare normy DIN 7735 oraz PN, popularna jest także zwłaszcza w dokumentacjach amerykańskich norma NEMA. Można pokusić się o wykonanie tabeli przejścia dla poszczególnych norm, ale należy pamiętać że niejednokrotnie nie jest to dopasowanie dokładne, gdyż wymagania w poszczególnych normach różnią się sposobem badania.
IZO-ERG S.A. produkuje również typy: TSE-7 klasa 200 i TSE-8 klasa 220 oraz EPGC308CTI600V0
Produkcja
Technologia wytwarzania laminatów składa się z dwóch procesów: powlekania i prasowania. Proces powlekania odbywa się na urządzeniu zwanym powlekarką. Powlekarka służy do przesycenia nośnika odpowiednią kompozycją żywicy z rozpuszczalnikiem i wstępnemu utwardzeniu układu nośnik-żywica. Powstaje tzw. preimpregnat (prepreg) w którym żywica znajduje się w stanie "B", to znaczy jest częściowo usieciowana i gotowa do dalszego, końcowego sieciowania. Preimpregnat jest produktem bazowym do prasowania różnych postaci wyrobu. Poprzez prasowanie pod dużym ciśnieniem i w wysokiej temperaturze określonej liczby warstw preimpregnatu w prasach otwartych, najczęściej wielopółkowych, otrzymujemy płyty, poprzez nawijanie na rdzeń i utwardzanie otrzymujemy rury zwijane, poprzez prasowanie w formach zamkniętych lub półzamkniętych otrzymujemy pręty, panewki i inne wypraski. Proces prasowania powoduje dokończenie i utrwalenie procesu sieciowania materiału.
Znane są również inne procesy produkcji laminatów np. laminowanie na zimno, pultruzja itp.
Właściwości
Laminaty techniczne cechują się bardzo dużą stabilnością kształtu i wymiarów przy długotrwałych i krótkotrwałych działaniach podwyższonej temperatury oraz znacznym obciążeniu. Marginalne i pomijalne jest w laminatach zjawisko mięknięcia w temperaturze, nie występuje topienie się materiału, ani tzw. „pełzanie”, co jest głównym mankamentem tworzyw termoplastycznych. Odpowiedzialna za to jest usieciowana struktura cząsteczkowa z trwałymi wiązaniami utwardzonej żywicy duroplastycznej i dodatkowe wzmocnienie nośnikiem. Właściwości takich nie może zagwarantować splot jednowymiarowych łańcuchów cząsteczkowych połączonych ze sobą jedynie siłami Van der Waals’a w typowych tworzywach termoplastycznych.
Laminaty, zwłaszcza na bazie żywic epoksydowych, posiadają bardzo dobrą odporność na czynniki chemiczne i doskonałe właściwości dielektryczne. Laminat o grubości 3 mm w temp. 90ºC wytrzymuje próbę napięciową 40kV. Istotnym parametrem laminatów jest klasa odporności termicznej, która charakteryzuje przydatność materiału do pracy ciągłej w temperaturze. Materiał uważa się za spełniający wymagania kwalifikacji do danej klasy, jeśli może pracować ciągle przez 20tys. godzin w określonej przez klasę temperaturze, a jego właściwości mechaniczne nie obniżą się więcej niż 50% wartości początkowej. Naturalnie materiał wyższej klasy spełnia wymagania klas niższych.
Poniżej przedstawiono tabelkę z klasyfikacją ciepłoodporności i typy wg oznaczeń "IZO-ERG" S.A.
Tab.2 Klasyfikacja ciepłoodporności laminatów
Oczywiście chwilowo i nie ciągle laminaty wytrzymują znacznie wyższe temperatury niż ich klasa ciepłoodporności. Chwilowa temperatura pracy laminatów jest trudna do określenia i zależy od wielu czynników m.in. od grubości laminatu i rodzaju żywicy – im grubszy tym wolniej następuje degradacja materiału, laminaty na bazie żywic silikonowych i tkaniny szklanej mogą chwilowo wytrzymywać temperatury nawet powyżej 400ºC. Generalnie przyjmuje się, że chwilowa temperatura pracy laminatów może wynosić od 50-100ºC wyżej, niż ich temperatura pracy ciągłej.
Laminaty ze względu na swą złożoną budowę cechują się pewną anizotropią właściwości mechanicznych i dielektrycznych, dlatego istotne jest położenie elementu względem działających na niego sił. Najlepsze właściwości posiada laminat przy siłach działających prostopadle do jego warstw, a najgorsze równolegle (tzw. siła rozwarstwiająca).
Ze względu na usieciowaną i trwałą strukturę cząsteczkową laminaty raz uformowane nie nadają się do ponownego przetwórstwa. Dlatego pożądany element uzyskuje się poprzez obróbkę skrawaniem płyt, rur i prętów lub formowanie nieskomplikowanych kształtów poprzez prasowanie w formie lub nanoszenie poszczególnych warstw na modele tzw. „kopyta”.
Poniżej przedstawiona została tabela porównawcza różnych laminatów i termoplastu (poliamid PA6). Oczywiście różne firmy modyfikują swoje produkty, dlatego właściwości materiałów mogą odbiegać od danych katalogowych poszczególnych producentów. Tab.3 Porównanie właściwości płyt z laminatu i z termoplastu PA6.
Źródło: katalogi, normy i własne badania
*) w zależności od typu laminatu
-) oznacza brak danych
Aplikacje
W dobie dynamicznego rozwoju konstrukcyjnych tworzyw termoplastycznych nadal jednak duże znaczenie mają laminaty. W aplikacjach, gdzie występują duże obciążenia i temperatury pracy ciągłej znacznie przekraczające 100ºC laminaty techniczne są materiałem pewniejszym, bardziej niezawodnym i dającym gwarancje swoich właściwości nawet w najcięższych warunkach pracy. Dlatego laminaty najwięcej zastosowań posiadają w przemyśle elektrotechnicznym, maszynowym, metalurgicznym, a także zbrojeniowym. Doskonałe właściwości dielektryczne i dużo wyższa odporność na łuk elektryczny i prądy pełzające, niż tworzywa termoplastyczne spowodowały ich powszechne stosowanie w technologiach wysokich napięć.
Poniżej przedstawiono kilka typowych zastosowań laminatów technicznych.
W przemyśle elektrotechnicznym i elektronice dziś nikt nie może sobie wyobrazić urządzenia elektronicznego bez obwodów drukowanych. Materiałem bazowym do wykonywania obwodów drukowanych jest laminat z warstwą miedzi np.: szklano-epoksydowy FR-4, FR-5 lub rzadziej laminat papierowo-fenolowy FR-2 i złożony CEM-1.
Duże maszyny wirujące – generatory i silniki posiadają sporą ilość elementów wykonanych z laminatów najczęściej szklano-epoksydowych, które pełnią zarówno funkcje elektroizolacyjną, jak i konstrukcyjną. W średniej wielkości generatorze znajduje się ponad tona różnego rodzaju laminatów. W dużych transformatorach zwłaszcza typu „suchego”, gdzie występują wysokie przyrosty temperatury oraz w aparaturze rozdzielczej wysokiego napięcia także są stosowane laminaty szklano-epoksydowe klas F, H, a nawet 200.
W przemyśle maszynowym laminaty znajdują zastosowanie w konstrukcjach bardzo odpowiedzialnych elementów nośnych, osłon, zbiorników o wysokiej wytrzymałości mechanicznej i wyjątkowej odporności chemicznej, prowadnic i łożysk ślizgowych pracujących pod dużymi obciążeniami dynamicznymi, a także elementów trudnościeralnych i ślizgowych.
W środkach transportu publicznego laminatami dekoracyjnymi wykłada się wnętrza wagonów kolejowych, autobusów i tramwajów, wykonuje się z nich także elementy siedzeń i półek.
W budownictwie laminatami dekoracyjnymi są wykładane windy, wykonuje się z nich podłogi, parapety, blaty robocze oraz ścianki działowe, drzwi, a nawet elewacje zewnętrzne i dachowe.
Laminaty coraz szerzej wkraczają w aplikacje zastrzeżone do tej pory tylko dla stali i innych metali, wszędzie tam, gdzie istotne jest obniżenie ciężaru elementów i zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi i agresywnym środowiskiem. Dla przykładu ciężar właściwy stali to ok. 6,8g/cm³ natomiast ciężar właściwy płyty szklano-epoksydowej TSE wynosi 1,8-2,0g/cm³, przy wytrzymałości mechanicznej na zginanie wynoszącej ponad 400MPa.
Na rynek tworzyw sztucznych konstrukcyjnych od kilku lat mocno wkraczają tworzywa termoplastyczne. Są łatwiejsze w przetwórstwie, ale nie można zapominać, że ich zastosowanie jest ograniczone przede wszystkim niską ciepłoodpornością i niestabilnością wymiarową w wyższych temperaturach. Tworzywa termoplastyczne najnowszych generacji powoli pokonują te ograniczenia, ale ich cena jest bardzo wysoka. Są aplikacje, gdzie nadal są i będą stosowane laminaty właśnie ze względu na swoje specyficzne właściwości, które trudno będzie uzyskać tworzywom termoplastycznym nawet z różnego rodzaju wypełniaczami i modyfikatorami.
mgr inż. Marek Gnaty
Gł. Specjalista
ds. Badań Marketingowych i Promocji
IZO-ERG S.A. Gliwice
Postać i budowa
Laminat - to trwałe połączenie dwóch materiałów o różnych właściwościach mechanicznych i technologicznych, nośnika i spoiwa.
Nośnikami mogą być:
- papiery - laminaty papierowo-fenolowe PCF,
- tkaniny bawełniane - laminaty bawełniano-fenolowe TCF , tekstolity,
- tkaniny szklane lub maty szklane – laminaty szklano-epoksydowe TSE.
Na rynku obecne są również laminaty z różnymi dodatkowymi warstwami funkcjonalnymi np.:
- z warstwą papieru dekoracyjnego i melaminy - laminaty dekoracyjne tzw. Unilam, lub ich odmiana elektroizolacyjna Elektrolam - warstwa melaminy podwyższa odporność materiału na prądy pełzające i łuk elektryczny,
- z warstwą miedzi - laminaty szklano-epoksydowe na obwody drukowane,
- z warstwą grafitową i teflonową - laminaty szklano-epoksydowe na elementy ślizgowe,
- z warstwą gumy - laminaty do kondensatorów elektrolitycznych.
Normalizacja
Podstawową polska normą opisująca typy i wymagania stawiane laminatom technicznym jest PN-EN-60893, natomiast w dokumentacjach spotyka się jeszcze stare normy DIN 7735 oraz PN, popularna jest także zwłaszcza w dokumentacjach amerykańskich norma NEMA. Można pokusić się o wykonanie tabeli przejścia dla poszczególnych norm, ale należy pamiętać że niejednokrotnie nie jest to dopasowanie dokładne, gdyż wymagania w poszczególnych normach różnią się sposobem badania.
płyty papierowo-fenolowe PCF
| PN-EN-60893 | PFCP202 | PFCP201 | PFCP203 | PFCP204 | PFCP205 | EPCP201 |
| DIN 7735 | Hp2061.5 | Hp2061 | Hp2061.6 | Hp2063 | HP2062.9 | Hp2361.1 |
| NEMA | XX | X , XP | XXXPC | FR-2 | FR-3 | |
| PN 1988r. | PCF-1 | PCF-2 | PCF-3 | PCE |
płyty bawełniano-fenolowe TCF (tekstolit , rezotekst , tekstit)
| PN-EN-60893 | PFCC202 | PFCC201 | PFCC203 | PFCC204 | PFCC305 | MFCC201 |
| DIN 7735 | Hgw2082.5 | Hgw2082 | Hgw2083 | Hgw2083.5 | Hgw2282.5 | |
| NEMA | CE | C | L | LE | ||
| PN 1988r. | TCF-1 | TCF-2, TCF-5 | TCF-4 | TCM |
płyty szklano-epoksydowe TSE
| PN-EN-60893 | EPGC201 | EPGC203 | EPGC202 | EPGC204 | EPGC306 | EPGC308 | EPGC205 |
| DIN 7735 | Hgw2372 | Hgw2372.4 | Hgw2372.1 | Hgw2372.2 | |||
| NEMA | G-10 | G-11 | FR-4 | FR-5 | |||
| PN 1988r. | TSE-2 | TSE-3 | TSE-5/130 | TSE-5/155 | TSE-6 | TSE-9 |
Inne płyty szklane (szklano-fenolowe TSF, szklano-melaminowe TSM, szklano-silikonowe TSS)
| PN-EN-60893 | PFGC201 | MFGC201 | SIGGC202 |
| DIN 7735 | Hgw2072 | Hgw2272 | Hgw2572 |
| NEMA | G-3 | G-5 | G-7 |
| PN 1988r. | TSF | TSM | TSS |
Produkcja
Technologia wytwarzania laminatów składa się z dwóch procesów: powlekania i prasowania. Proces powlekania odbywa się na urządzeniu zwanym powlekarką. Powlekarka służy do przesycenia nośnika odpowiednią kompozycją żywicy z rozpuszczalnikiem i wstępnemu utwardzeniu układu nośnik-żywica. Powstaje tzw. preimpregnat (prepreg) w którym żywica znajduje się w stanie "B", to znaczy jest częściowo usieciowana i gotowa do dalszego, końcowego sieciowania. Preimpregnat jest produktem bazowym do prasowania różnych postaci wyrobu. Poprzez prasowanie pod dużym ciśnieniem i w wysokiej temperaturze określonej liczby warstw preimpregnatu w prasach otwartych, najczęściej wielopółkowych, otrzymujemy płyty, poprzez nawijanie na rdzeń i utwardzanie otrzymujemy rury zwijane, poprzez prasowanie w formach zamkniętych lub półzamkniętych otrzymujemy pręty, panewki i inne wypraski. Proces prasowania powoduje dokończenie i utrwalenie procesu sieciowania materiału.
Znane są również inne procesy produkcji laminatów np. laminowanie na zimno, pultruzja itp.
Właściwości
Laminaty techniczne cechują się bardzo dużą stabilnością kształtu i wymiarów przy długotrwałych i krótkotrwałych działaniach podwyższonej temperatury oraz znacznym obciążeniu. Marginalne i pomijalne jest w laminatach zjawisko mięknięcia w temperaturze, nie występuje topienie się materiału, ani tzw. „pełzanie”, co jest głównym mankamentem tworzyw termoplastycznych. Odpowiedzialna za to jest usieciowana struktura cząsteczkowa z trwałymi wiązaniami utwardzonej żywicy duroplastycznej i dodatkowe wzmocnienie nośnikiem. Właściwości takich nie może zagwarantować splot jednowymiarowych łańcuchów cząsteczkowych połączonych ze sobą jedynie siłami Van der Waals’a w typowych tworzywach termoplastycznych.
Laminaty, zwłaszcza na bazie żywic epoksydowych, posiadają bardzo dobrą odporność na czynniki chemiczne i doskonałe właściwości dielektryczne. Laminat o grubości 3 mm w temp. 90ºC wytrzymuje próbę napięciową 40kV. Istotnym parametrem laminatów jest klasa odporności termicznej, która charakteryzuje przydatność materiału do pracy ciągłej w temperaturze. Materiał uważa się za spełniający wymagania kwalifikacji do danej klasy, jeśli może pracować ciągle przez 20tys. godzin w określonej przez klasę temperaturze, a jego właściwości mechaniczne nie obniżą się więcej niż 50% wartości początkowej. Naturalnie materiał wyższej klasy spełnia wymagania klas niższych.
Poniżej przedstawiono tabelkę z klasyfikacją ciepłoodporności i typy wg oznaczeń "IZO-ERG" S.A.
Tab.2 Klasyfikacja ciepłoodporności laminatów
| Dopuszczalna temperatura pracy ciągłej |
Klasa ciepłoodporności |
Laminat w tej klasie |
| 105°C | A | - |
| 120°C | E | papierowo-fenolowy PCF, bawełniano-fenolowy TCF |
| 130°C | B | szklano-fenolowy TSF, szklano-epoksydowy TSE-2, szklano-melaminowy TSM, bawełniano-melaminowy TCM |
| 155°C | F | szklano-epoksydowy TSE-3 |
| 180°C | H | szklano-epoksydowy TSE-6, szklano-silikonowy TSS |
| 200°C | 200 | Szklano-epoksydowy TSE-7 |
| 220°C | 220 | Szklano-epoksydowy TSE-8 |
Oczywiście chwilowo i nie ciągle laminaty wytrzymują znacznie wyższe temperatury niż ich klasa ciepłoodporności. Chwilowa temperatura pracy laminatów jest trudna do określenia i zależy od wielu czynników m.in. od grubości laminatu i rodzaju żywicy – im grubszy tym wolniej następuje degradacja materiału, laminaty na bazie żywic silikonowych i tkaniny szklanej mogą chwilowo wytrzymywać temperatury nawet powyżej 400ºC. Generalnie przyjmuje się, że chwilowa temperatura pracy laminatów może wynosić od 50-100ºC wyżej, niż ich temperatura pracy ciągłej.
Laminaty ze względu na swą złożoną budowę cechują się pewną anizotropią właściwości mechanicznych i dielektrycznych, dlatego istotne jest położenie elementu względem działających na niego sił. Najlepsze właściwości posiada laminat przy siłach działających prostopadle do jego warstw, a najgorsze równolegle (tzw. siła rozwarstwiająca).
Ze względu na usieciowaną i trwałą strukturę cząsteczkową laminaty raz uformowane nie nadają się do ponownego przetwórstwa. Dlatego pożądany element uzyskuje się poprzez obróbkę skrawaniem płyt, rur i prętów lub formowanie nieskomplikowanych kształtów poprzez prasowanie w formie lub nanoszenie poszczególnych warstw na modele tzw. „kopyta”.
Poniżej przedstawiona została tabela porównawcza różnych laminatów i termoplastu (poliamid PA6). Oczywiście różne firmy modyfikują swoje produkty, dlatego właściwości materiałów mogą odbiegać od danych katalogowych poszczególnych producentów. Tab.3 Porównanie właściwości płyt z laminatu i z termoplastu PA6.
|
Właściwości |
Jedn. miary | Laminat bawełniano-fenolowy TCF (Tekstolit) | Laminat papierowo-fenolowy PCF | Laminat szklano-epoksydowy TSE | Termoplast Poliamid PA6 |
| Oznaczenie wg EN-PN 893 | PFCC | PFCP | EPGC | ||
| Gęstość | g/cm³ | 1,3-1,4 | 1,3-1,4 | 1,9-2,0 | 1,14 |
| Temperatura ugięcia pod obciążeniem met. A 1,8MPa | °C | 130 | - | - | 80 |
| Temperatura pracy krótkotrwałej | °C | 160 | 160 | 180-300* | 150 |
| Temperatura pracy ciągła (20000h) | °C | 120 | 120 | 130-220* | 70 |
| Temperatura topnienia | nie topi się | nie topi się | nie topi się | 220 | |
| Współczynnik liniowej rozszerzalności cieplnej 20-100 | M/(m*K) | ~20x10-6 | 10-6 | 10-6 | 105x10-6 |
| Przewodnictwo cieplne w temperaturze | W/m*K | 0,2 | 0,2 | 0,25 | 0,28 |
| Absorpcja wody 96h w wodzie 23°C | mg | 249 | 123 | 10 | 168 |
| Wytrzymałość na zginanie | MPa | 90-180* | 135-230* | 400-560* | ~80 |
| Wytrzymałość na rozciąganie | MPa | 80-120* | 120-160* | 300-430* | 78 |
| Wydłużenie przy rozciąganiu | % | <5 | <5 | <5 | 50 |
| Wytrzymałość na ściskanie | MPa | 270 | 160-380* | 350-640* | 82 |
| Dopuszczalny nacisk jednostkowy | MPa | 62 | - | - | ~25 |
| Moduł elastyczności | MPa | 7x10³ | 9x10³ | 24x10³ | 3100 |
| Badanie pełzania - naprężenie powodujące wydłuż. 1% w 1000h | MPa | ~70 | - | - | 18 |
| Udarność wg Charpy z karbem | KJ/mm² | 8 | - | 100 | 4 |
| Twardość wg Rockwella metoda M | - | 120 | - | - | 85 |
| Współczynnik tarcia stal/tworzywo na sucho 2-20MPa | m | 0,17-0,3 | - | - | 0,2-0,3 |
| Ścieralność przy: obc.30N, obroty 700min-1, 100h | mm | 6 | - | - | 25 |
| Wytrzymałość dielektryczna I do warstw w 90stC. | kV/mm | 16,7 | 5 | 18 | 15 |
| Napięcie II do warstw | kV | 20 | 75 | 60 | - |
| Współczynnik strat dielektrycznych tg Dla 50Hz | - | 0,035 | 0,02 | 0,03 | |
| Rezystancja izolacji po zanurzeniu w wodzie | MOhm | 10 | 3x10² | 104 - 107* | - |
*) w zależności od typu laminatu
-) oznacza brak danych
Aplikacje
W dobie dynamicznego rozwoju konstrukcyjnych tworzyw termoplastycznych nadal jednak duże znaczenie mają laminaty. W aplikacjach, gdzie występują duże obciążenia i temperatury pracy ciągłej znacznie przekraczające 100ºC laminaty techniczne są materiałem pewniejszym, bardziej niezawodnym i dającym gwarancje swoich właściwości nawet w najcięższych warunkach pracy. Dlatego laminaty najwięcej zastosowań posiadają w przemyśle elektrotechnicznym, maszynowym, metalurgicznym, a także zbrojeniowym. Doskonałe właściwości dielektryczne i dużo wyższa odporność na łuk elektryczny i prądy pełzające, niż tworzywa termoplastyczne spowodowały ich powszechne stosowanie w technologiach wysokich napięć.
Poniżej przedstawiono kilka typowych zastosowań laminatów technicznych.
W przemyśle elektrotechnicznym i elektronice dziś nikt nie może sobie wyobrazić urządzenia elektronicznego bez obwodów drukowanych. Materiałem bazowym do wykonywania obwodów drukowanych jest laminat z warstwą miedzi np.: szklano-epoksydowy FR-4, FR-5 lub rzadziej laminat papierowo-fenolowy FR-2 i złożony CEM-1.
Duże maszyny wirujące – generatory i silniki posiadają sporą ilość elementów wykonanych z laminatów najczęściej szklano-epoksydowych, które pełnią zarówno funkcje elektroizolacyjną, jak i konstrukcyjną. W średniej wielkości generatorze znajduje się ponad tona różnego rodzaju laminatów. W dużych transformatorach zwłaszcza typu „suchego”, gdzie występują wysokie przyrosty temperatury oraz w aparaturze rozdzielczej wysokiego napięcia także są stosowane laminaty szklano-epoksydowe klas F, H, a nawet 200.
W przemyśle maszynowym laminaty znajdują zastosowanie w konstrukcjach bardzo odpowiedzialnych elementów nośnych, osłon, zbiorników o wysokiej wytrzymałości mechanicznej i wyjątkowej odporności chemicznej, prowadnic i łożysk ślizgowych pracujących pod dużymi obciążeniami dynamicznymi, a także elementów trudnościeralnych i ślizgowych.
W środkach transportu publicznego laminatami dekoracyjnymi wykłada się wnętrza wagonów kolejowych, autobusów i tramwajów, wykonuje się z nich także elementy siedzeń i półek.
W budownictwie laminatami dekoracyjnymi są wykładane windy, wykonuje się z nich podłogi, parapety, blaty robocze oraz ścianki działowe, drzwi, a nawet elewacje zewnętrzne i dachowe.
Laminaty coraz szerzej wkraczają w aplikacje zastrzeżone do tej pory tylko dla stali i innych metali, wszędzie tam, gdzie istotne jest obniżenie ciężaru elementów i zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi i agresywnym środowiskiem. Dla przykładu ciężar właściwy stali to ok. 6,8g/cm³ natomiast ciężar właściwy płyty szklano-epoksydowej TSE wynosi 1,8-2,0g/cm³, przy wytrzymałości mechanicznej na zginanie wynoszącej ponad 400MPa.
Na rynek tworzyw sztucznych konstrukcyjnych od kilku lat mocno wkraczają tworzywa termoplastyczne. Są łatwiejsze w przetwórstwie, ale nie można zapominać, że ich zastosowanie jest ograniczone przede wszystkim niską ciepłoodpornością i niestabilnością wymiarową w wyższych temperaturach. Tworzywa termoplastyczne najnowszych generacji powoli pokonują te ograniczenia, ale ich cena jest bardzo wysoka. Są aplikacje, gdzie nadal są i będą stosowane laminaty właśnie ze względu na swoje specyficzne właściwości, które trudno będzie uzyskać tworzywom termoplastycznym nawet z różnego rodzaju wypełniaczami i modyfikatorami.
mgr inż. Marek Gnaty
Gł. Specjalista
ds. Badań Marketingowych i Promocji
IZO-ERG S.A. Gliwice